یکی از روندهای اصلی توسعه وضعیت مذهبی در قزاقستان افزایش دینداری در جامعه قزاقستان است. بر اساس نتایج تحقیقات انجام شده در سال 2024 توسط کمیته امور دینی وزارت اطلاعات و فرهنگ، 86.3 درصد از جمعیت خود را دیندار معرفی کرده‌اند.
دینداری یک پدیده چندلایه است و تحقیقات همیشه نمی‌توانند میزان خودشناسی دینی و عمق تأثیر ایمان دینی بر زندگی فرد و رفتار اجتماعی او را کشف کنند. به عنوان مثال، پروژه نظارتی Ranking که در سال 2021 انجام شد، نشان داد که 67.4 درصد از قزاق‌ها خود را دیندار می‌دانند. از این تعداد، 40.5 درصد تنها به جشن‌ها و رعایت برخی از اصول دینی اکتفا کرده‌اند و تنها 26.9 درصد خود را به عنوان دیندارانی که دستورات و آداب دینی را به طور کامل رعایت می‌کنند، معرفی کرده‌اند.
روند افزایش دینداری توسط تحقیقات دیگر نیز تأیید شده است. بر اساس داده‌های برنامه World Values Survey که در دو مرحله در سال‌های 2011 و 2018 انجام شد)، اگر در سال 2011 تنها 21.5 درصد از پاسخ‌دهندگان دین را بخش بسیار مهمی از زندگی خود دانسته بودند، این عدد در سال 2018 به 28.7 درصد افزایش یافته است.
از نظر ترکیب دینی، طبق سرشماری سال 2009، 26.3 درصد از جمعیت خود را با مسیحیت و 70.2 درصد با اسلام مرتبط می‌دانستند. داده‌های سرشماری 2021 نشان می‌دهند که 69.3 درصد از جمعیت با اسلام و 17.2 درصد با مسیحیت شناسایی می‌شوند.
در حال حاضر، در قزاقستان نمایندگان بیش از 130 گروه قومی زندگی می‌کنند. در این کشور 3980 نهاد مذهبی ثبت شده است که نماینده 18 فرقه دینی هستند. از این تعداد: 2832 نهاد اسلامی، 347 نهاد ارتدوکسی، 93 نهاد کاتولیکی، 593 نهاد پروتستانی (پنجاه‌هزاری‌ها – 223، باپتیست‌ها – 196، پروتستان‌ها – 104، آدونتیست‌های روز هفتم – 41، لوتری‌ها – 14، متودیست‌ها – 11، منونیت‌ها – 4)، 61 نهاد شاهدان یهوه، 23 نهاد کلیسای رسولان نوین، 13 نهاد جامعه آگاهی کریشنا، 7 نهاد یهودی، 6 نهاد بهائی، 2 نهاد بودایی، 2 نهاد کلیسای عیسی مسیح قدیسان آخرالزمان، و 1 نهاد مونیت‌ها هستند. این تنوع نشان‌دهنده غنای فرهنگی جمهوری قزاقستان است، اما در عین حال می‌تواند پتانسیل تناقضات قومی-دینی را نیز در برداشته باشد.
در فضای عمومی قزاقستان، ادیان سنتی (اسلام، ارتدوکس) نقش مهمی ایفا می‌کنند که در طول زمان به عنوان عوامل همبستگی فرهنگی، اجتماعی‌سازی و فراگیری عمل کرده‌اند.
پروتستانتیسم در قزاقستان شامل فرقه‌هایی است که برخی از آنها بیش از یک قرن تاریخ دارند (نظیر لوتری‌ها، منونیت‌ها، باپتیست‌ها) و همچنین فرقه‌های جدیدی که پس از استقلال به این سرزمین آمده‌اند، نظیر پنجاه‌هزاری‌ها و پروتستان‌های دیگر.
پس از تصویب قانون جدید دین در سال 2011، رشد پایدار تعداد نهادهای مذهبی در قزاقستان مشاهده شده است. نقاط رشد اصلی شامل اسلام، ارتدوکس، کاتولیسیسم، باپتیسم و پنجاه‌هزاری‌ها هستند. سایر فرقه‌ها از نظر تعداد ثبات را نشان می‌دهند.
در دوران استقلال، تعداد مساجد از 46 به 2832 افزایش یافته است. تعداد اجتماعات مسیحی نیز از 561 به 1119 رسیده است. به طور کلی، از سال 2011 به بعد، تعداد اجتماعات دینی در جمهوری قزاقستان از 3088 به 3980 افزایش یافته است. به همین ترتیب، همراه با افزایش دینداری در میان مردم، تعداد اجتماعات دینی نیز در حال رشد است. در کشور، تربیت متخصصان برجسته در زمینه دین به طور فعال در حال توسعه است.
در حال حاضر، تربیت نیروهای متخصص با مدرک عالی در رشته‌های «دین‌شناسی»، «اسلام‌شناسی» و «الهیات» در 11 موسسه آموزش عالی کشور انجام می‌شود. آموزش در هر سه سطح آکادمیک (کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا) ارائه می‌شود. به این ترتیب، دولت از شکل‌گیری نخبگان معنوی بومی در قزاقستان که ارزش‌های معنوی جامعه قزاقستان را می‌پذیرند، حمایت می‌کند.
یکی از گرایش‌های مثبت اصلی، تقویت گفتگوهای دولت و ادیان و همچنین گفتگوهای بین‌الادیانی است. دامنه موضوعات مورد بحث و فرمت‌های همکاری در حال گسترش است. بحث در مورد مسائل مربوط به جنبه‌های مدنی، معنوی-اخلاقی، زیست‌محیطی و غیره اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. به عنوان مثال، در تاریخ 26 تا 27 ژوئیه 2024 در شهر آستانه، جشنواره بین‌الادیانی برگزار شد که در آن اجتماعات دینی آموزش‌های کسب‌وکار، مشاوره‌ها، سخنرانی‌هایی در موضوعات مختلف و نمایشگاه‌هایی از محصولات خود برگزار کردند. در تاریخ‌های مهم مذهبی، رهبران دینی به یکدیگر تبریک می‌گویند. تبریک گفتن به مسلمانان به مناسبت آغاز ماه رمضان و عید قربان به یک سنت خوب تبدیل شده است، همان‌طور که مسلمانان نیز به مسیحیان و دیگر ادیان به مناسبت تاریخ‌های مهمشان تبریک می‌گویند.
به این ترتیب، سیاست مدبرانه دولت، پایه‌های احترام متقابل و همکاری میان اجتماعات دینی، دینداران و بی‌دینان را ایجاد می‌کند. دولت با ترویج گفتگوهای بین‌الادیانی و گفتگوهای دولت و ادیان، امنیت داخلی کشور را تأمین می‌کند، از وقوع اختلافات مذهبی جلوگیری می‌کند و مانع نفوذ ایدئولوژی‌های افراطی می‌شود.
با ایجاد گفتگو بین ادیان، دولت توجه نمایندگان ادیان مختلف را به تعلق آنها به یک جامعه مدنی مشترک و سرنوشت تاریخی مشترک جلب می‌کند. اجتماعات دینی با حل مشکلات اجتماعی به‌طور مشترک، خود را به‌عنوان شهروندان قزاقستان، مسئول سرنوشت کشور معرفی می‌کنند.
به طور کلی، نهادهای دینی قزاقستان موضعی فعال در امور مدنی دارند. در زمان بلایای طبیعی سال‌های 2022 تا 2024، اجتماعات دینی جزو اولین کسانی بودند که به آسیب‌دیدگان کمک‌های معنوی و مادی ارائه کردند.
اداره روحانی مسلمانان قزاقستان کمک‌های همه‌جانبه‌ای از جمله ارائه غذا، وسایل ضروری و حتی مسکن به خانواده‌های نیازمند ارائه کرده است. در دوره سیل، مساجد و مدارس مذهبی به محل اسکان ساکنان مناطق سیل‌زده تبدیل شدند. در مجموع، اداره روحانی مسلمانان در این دوره بیش از 100 تن کمک‌های بشردوستانه به مناطق آسیب‌دیده از بلایای طبیعی ارائه کرد. کلیسای ارتدوکس مراکزی برای ارائه کمک‌های بشردوستانه ایجاد کرد که شهروندان به آنها مراجعه کرده و مسکن موقت دریافت کردند. در سال 2023، کلیسای پنتیکاستی «چشمه حیات» کمک مالی به نیازمندان به مبلغ 40 میلیون تنگه ارائه داد.
سنت دینی در قزاقستان ذاتاً دارای ترکیب‌گرایی بوده است که ترکیب ادیان و باورهای مختلف را در بر می‌گیرد. این ویژگی در باز بودن و تساهل دینی مردم قزاقستان تجلی یافته است. این ویژگی‌های مهم سنت دینی، پایه‌ای
برای حفظ صلح و همزیستی بین‌الادیانی امروز شده است. نتیجتاً، قزاقستان به‌عنوان ابتکاردهنده برگزاری کنگره رهبران ادیان جهانی و سنتی شناخته می‌شود. جامعه جهانی از قزاقستان که به‌عنوان سکوی گفتگو برای اجماع میان‌قومی و میان‌الادیانی عمل می‌کند، تقدیر می‌کند. حمایت جامعه از سیاست دولتی در زمینه گفتگوی بین‌الادیانی و همکاری در داده‌های مختلف پژوهش‌های جامعه‌شناختی بازتاب یافته است. به‌ویژه، در پژوهشی که در سال 2021 توسط بنیاد Internews در چارچوب پروژه «تقویت تاب‌آوری در برابر رادیکالیزه شدن و اطلاعات نادرست در آسیای مرکزی» انجام شد، آمده است که اکثریت مردم قزاقستان از ایده‌های احترام متقابل به ادیان حمایت می‌کنند.
به طور خاص، ۸۰٪ از قزاق‌ها بر این باورند که توهین به دین و ارزش‌های آن غیرقابل قبول است و افرادی که به دین و ارزش‌های آن توهین می‌کنند، باید به شدت مجازات شوند.
نتایج تحقیقی که در سال ۲۰۲۳ توسط مرکز تحقیقات اجتماعی و سیاسی «استراتژی» انجام شد، نشان داد که ۶۹.۷٪ از قزاق‌ها از سیاست‌های دولتی حمایت می‌کنند، در حالی که تنها ۴.۷٪ به‌طور کامل مخالف آن هستند. به‌طور کلی، این یک شاخص خوب است که پویایی پایدار روابط اجتماعی و سیاست‌های دولتی را نشان می‌دهد.
با این حال، قزاقستان که بخشی از جامعه جهانی است، نمی‌تواند از مشکلاتی که تمام کشورهای جهان با آن مواجه هستند، از جمله تروریسم، افراط‌گرایی و درگیری‌های قومی و مذهبی، اجتناب کند.
فعالیت جنبش‌های دینی مخرب وضعیت دینی در کشور را تغییر داده و نیاز به بازنگری در دستاوردهای مربوط به توافق میان‌مذهبی و بازاندیشی انتقادی سیاست‌های اجرا شده را ضروری می‌سازد.
لازم به ذکر است که فرآیندهای دینی، مسائلی نیستند که صرفاً در سطح رویدادها ظاهر شوند. بسیاری از روندها و فرآیندها امروزه به‌طور فعال در فضای آنلاین در حال توسعه هستند. می‌توان افزایش حساب‌هایی را مشاهده کرد که در آنها مسائل دینی به نحوی مورد بحث قرار می‌گیرد. در این راستا، نظارت بر فضای اینترنت به منظور شناسایی تبلیغات ایدئولوژی‌های رادیکال جنبه پیشگیرانه دارد.
متأسفانه، یکی از گرایش‌های منفی، فعالیت اینترنتی مؤمنان جدیدی است که دانش عمیقی در دین ندارند، اما به‌طور فعال محتوای دینی را در حساب‌های خود منتشر می‌کنند.
این فعالیت تا حد زیادی عاملی برای انتشار نظرات منفی، پست‌ها و ویدئوها در فضای اینترنت شده است. از این رو، اهمیت افزایش سواد دینی شهروندان و همچنین ارتقای مسئولیت اجتماعی آنها برای حفظ صلح و توافق میان‌مذهبی بسیار بالاست.
سیاست قزاقستان در زمینه دین بر این ایده استوار است که ایجاد گفت‌وگوی میان‌دینی و توافق مذهبی راهی برای مقابله با افراط‌گرایی و تروریسم است. قزاقستان مدل خاص خود را برای توافق میان‌دینی تدوین کرده است. با این حال، هیچ مدلی بی‌نقص نیست و این مدل نیز تحت تأثیر چالش‌های زمانه قرار دارد. تقویت صلح و توافق دینی در هر شرایط خاص وظیفه‌ای پیچیده و حائز اهمیت است.
در شرایط تاریخی کنونی، تنها تضمین رعایت حقوق مؤمنان، صرف نظر از مذهب، برای قزاقستان می‌تواند مدل سکولار دولت باشد. تنها در این مدل است که رعایت «بی‌طرفی مذهبی» و ایجاد روابط با رهبران دینی و مؤمنان عادی بر اساس قانون و حقوق ممکن است.
بنابراین، شرط اصلی برای حفظ سطح قابل قبول امنیت، توافق میان‌مذهبی و ثبات، حفظ سکولاریسم و تنظیم حقوقی جامعه قزاقستان است.
نکته:
قزاقستان به‌عنوان کشوری چندمذهبی و چندقومی توانسته است طی سال‌های اخیر الگوی موفقی از همزیستی مسالمت‌آمیز میان ادیان و اقوام مختلف ارائه دهد. سیاست‌های دولت این کشور در زمینه تقویت گفت‌وگوی میان‌دینی و توافق مذهبی، با هدف پیشگیری از افراط‌گرایی و تروریسم، موفقیت‌آمیز بوده است. افزایش تعداد مؤسسات مذهبی و آموزش نیروهای متخصص در زمینه دین، نشان از تعهد قزاقستان به ارتقای سواد دینی و مقابله با چالش‌های ناشی از جریان‌های مخرب دارد.
فعالیت‌های دینی در فضای آنلاین، اگرچه زمینه‌ای برای رشد آگاهی عمومی فراهم می‌کند، اما با چالش‌هایی نظیر انتشار محتوای نامعتبر توسط افراد فاقد دانش کافی همراه است. این امر لزوم تقویت سواد دینی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی شهروندان را برجسته می‌کند.
از سوی دیگر، قزاقستان با حفظ مدل سکولار خود توانسته است زمینه‌ای برای رعایت حقوق تمامی پیروان ادیان فراهم آورد. این مدل، به‌عنوان ضامن اصلی حفظ توافق میان‌مذهبی، بر اصل بی‌طرفی مذهبی و رعایت قوانین استوار است.
سیاست‌های قزاقستان در زمینه دین و میان‌مذهبی، الگویی مؤثر از همزیستی مسالمت‌آمیز و پایدار است. با این حال، چالش‌های ناشی از تغییرات اجتماعی و فناوری، نیازمند بازنگری و تقویت سیاست‌های موجود است. تنها با حفظ سکولاریسم، تقویت گفت‌وگوهای میان‌دینی و افزایش آگاهی دینی شهروندان می‌توان ثبات و امنیت اجتماعی را تضمین کرد و به پیشرفت پایدار دست یافت.
آستانه قزاقستان
منبع:
https://www.gov.kz/memleket/entities/din/projects/details/729
https://clck.ru/3EXtuc
https://belief.cabar.asia/ru/2024/03/11/kazahstantsy-stali-bolee-religioznymi
http://surl.li/omyoyl
نظر شما